Şema Terapi: Kök İnançlarla Çalışmak

1. Giriş

Şema Terapi, Jeffrey Young tarafından 1990’larda geliştirilen ve Bilişsel Davranışçı Terapi’nin (BDT) yanı sıra bağlanma kuramı, gestalt teknikleri ve psikanalitik anlayıştan beslenen bir psikoterapi yaklaşımıdır. Özellikle çocukluk ve ergenlik döneminde gelişen, yaşam boyu tekrarlayan olumsuz düşünce-duygu-davranış kalıplarını hedef alır (Young, Klosko & Weishaar, 2003). Bu kalıplara “şema” ya da kök inanç denir.

2. Şema Kavramı

Şemalar, çocuklukta karşılanan ya da karşılanmayan temel duygusal ihtiyaçların izleri olarak şekillenir. Sevgi, güvenlik, kabul, özerklik, sınırlar ve özgürlük gibi ihtiyaçların karşılanmaması; bireyin kendisi, başkaları ve dünya hakkında genelleştirilmiş, derin ve çoğu zaman olumsuz inançlar geliştirmesine yol açabilir (Young et al., 2003). Örneğin “Değersizim”, “Kimseye güvenemem”, “Terk edileceğim” gibi kök inançlar, yetişkin yaşamında ilişkilerden kariyer tercihlerine kadar pek çok alanı etkileyebilir.

3. Şema Terapi’nin Temel Unsurları

Şema Terapi, üç ana yapı üzerinden ilerler:

• Erken Dönem Uyumsuz Şemalar: 18 farklı şema tanımlanmıştır.

• Şema Modları: Kişinin o anki duygu, düşünce ve davranış bileşenlerini yansıtan “mod”lar.

• Terapötik Yöntemler: BDT teknikleri, deneyimsel teknikler (ör. sandalye çalışmaları), imgeleme, rol canlandırmaları, sınır koyma çalışmaları.

Bu yaklaşım, hem bilişsel düzeyde yeniden yapılandırma hem de duygusal deneyimin onarılması üzerine odaklanır (Arntz & Jacob, 2013).

4. Hangi Durumlarda Etkilidir?

Araştırmalar, Şema Terapi’nin özellikle Borderline Kişilik Bozukluğu, narsisistik özellikler, obsesif-kompulsif kişilik bozukluğu, uzamış depresyon, ilişki problemleri ve kompleks travma sonrası stres bozukluğu gibi durumlarda etkili olduğunu göstermektedir (Bamelis et al., 2014; Fassbinder et al., 2016).

5. Terapide Süreç ve Yöntemler

Şema Terapi sürecinde amaç, kişinin kendi şemalarını fark etmesi, bu şemaların tetiklendiği durumları tanıması ve “sağlıklı yetişkin modu”nu güçlendirmesidir.Uygulanan tekniklerden bazıları:

• Bilişsel teknikler: Şemanın mantık hatalarını sorgulama

• Deneyimsel teknikler: İmgeleme ile geçmiş anılara dönme ve duygusal yeniden yapılandırma

• Davranışsal teknikler: Yeni, uyumlu davranışların denenmesi

• Terapötik ilişki: Sınırlı ebeveynlik ve empatik yüzleştirme ile güvenli bağın yeniden kurulması

6. Bilimsel Kanıtlar

• Randomize kontrollü çalışmalar, Şema Terapi’nin özellikle kişilik bozukluklarında geleneksel BDT’ye kıyasla daha yüksek remisyon oranlarına ulaştığını göstermektedir (Giesen-Bloo et al., 2006).

• Meta-analiz bulguları, yöntemin hem bireysel hem de grup formatında uygulanabilir olduğunu ve semptomlarda anlamlı azalma sağladığını ortaya koymaktadır (Taylor et al., 2017).

• Travma odaklı varyasyonları, özellikle kompleks travma ve dissosiyatif belirtileri olan kişilerde etkili bulunmuştur (Fassbinder et al., 2016).

7. Sonuç

Şema Terapi, yalnızca semptomları azaltmakla kalmaz; kişinin yaşamındaki köklü inanç ve davranış kalıplarını dönüştürmeyi amaçlar. Bu yönüyle derinlemesine, uzun vadeli ve bütüncül bir terapi yaklaşımıdır. Kök inançlarla çalışmak, bireyin hem geçmiş yaralarını iyileştirmesine hem de daha sağlıklı ilişkiler ve yaşam biçimleri geliştirmesine katkı sunar.

Kaynakça

Arntz, A., & Jacob, G. (2013). Schema therapy in practice: An introductory guide to the schema mode approach. John Wiley & Sons.Bamelis, L. L., Evers, S. M., Spinhoven, P., & Arntz, A. (2014). Results of a multicenter randomized controlled trial of the clinical effectiveness of schema therapy for personality disorders. American Journal of Psychiatry, 171(3), 305–322. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2013.12040518Fassbinder, E., Schweiger, U., Martius, D., Brand-de Wilde, O., & Arntz, A. (2016). Emotion regulation in schema therapy and dialectical behavior therapy. Frontiers in Psychology, 7, 1373. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.01373Giesen-Bloo, J., van Dyck, R., Spinhoven, P., van Tilburg, W., Dirksen, C., van Asselt, T., ... & Arntz, A. (2006). Outpatient psychotherapy for borderline personality disorder: randomized trial of schema-focused therapy vs transference-focused psychotherapy. Archives of General Psychiatry, 63(6), 649–658. https://doi.org/10.1001/archpsyc.63.6.649Taylor, C. D. J., Bee, P., & Haddock, G. (2017). Does schema therapy change schemas and symptoms? A systematic review across mental health disorders. Psychology and Psychotherapy: Theory, Research and Practice, 90(3), 456–479. https://doi.org/10.1111/papt.12112Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema therapy: A practitioner’s guide. Guilford Press.