Konuşmanın Gücü: Tanıklık, Dayanışma ve Güvenli Alanlar

İfşa anlatılarıyla iyileşme: etki, risk ve etik ilkeler

Son dönemdeki tanıklık/ifşa anlatıları, görünmez kılınan şiddeti görünürleştirirken bireysel iyileşme ve toplumsal yüzleşme için önemli bir kapı aralıyor. Bu yazı, ifşa/tanıklık pratiklerinde nasıl daha güvenli, etik ve destekleyici ilerleyebileceğimize odaklanıyor.

Tetikleyici uyarısı: Yazı cinsel şiddet, taciz, istismar temalarına değinir.

Not: Bu metin hukuki danışmanlık değildir. Acil riskteyseniz 112’yi arayın; KADES uygulamasını kullanın. Destek hatları için yazı sonundaki bilgilere bakabilirsiniz.

1) İfşa/Tanıklık ne demek? Neden konuşuyoruz?

Tanıklık (ifşa), kişinin yaşadığını kamuya açık ya da yarı açık alanlarda (sosyal medya, basın, topluluklar) paylaşmasıdır. Hukuki başvuru süreçlerinden farklıdır; kimi zaman onları destekler, kimi zaman önce/sonra gelebilir. Konuşmanın gerekçeleri arasında cezasızlık kültürüyle yüzleşme, başkalarını koruma, görünürlük ve dayanışma arayışı ve kişinin kendi hikayesi üzerinde söz sahibi olma ve eylem gücünü geri kazanma sayılabilir.

Psikolojik etkiler çift yönlüdür: Görülme ve inanılma, kontrol duygusunu ve iyileşme motivasyonunu artırabilir. Öte yandan yeniden tetiklenme, siber saldırı/linç, rızasız kişisel veri ifşası (doxxing) ve ikincil mağduriyet gibi riskler de vardır. Bu nedenle tanıklığı güvenlik ve bakım ekseninde planlamak kritik önemdedir.

2) Güvenli Tanıklık Kontrol Listesi

Aşağıdaki adımlar, tanıklığın duygusal ve dijital güvenlik boyutlarını birlikte düşünmeye yardımcı olur:

• Sınırlar ve kapsam: Ne kadarını, hangi detayla, nerede, kime paylaşmak istiyorum? Kimlik bilgilerimi/anlatıda geçen başkalarının kimliğini belli edecek unsurlar var mı?

• Zamanlama ve destek: Paylaşım öncesi/sonrası iki güvenilir kişi belirleyin; duygusal destek ve pratik takip için.

• Dijital güvenlik: Konum bilgisini kapatın; paylaşımların ekran görüntüsü alınabileceğini ve arşivlenebileceğini varsayın. Gerekirse eski gönderileri/iletişim bilgilerini gözden geçirin; çevrim içi ayarlarınızı sıkılaştırın.

• Belge ve kayıt: Tarihler, ekran görüntüleri, yazışmalar gibi kayıtları güvenli bir yerde tutun. Hukuki başvuru ile kamusal paylaşım birbirini dışlamaz; gerektiğinde uzman desteği almayı göz önünde bulundurun.

• Kriz planı: Olası siber saldırı veya rızasız kişisel veri ifşası durumunda kiminle, hangi kanaldan iletişime geçeceğinizi önceden belirleyin; platformlarda raporlama/engelleme adımlarını ve olası hukuki başvuru seçeneklerini notlayın.

3) Okuyanın Sorumluluğu: “İnan – Doğrula – Yönlendir”

Tanıklık eden/okuyanların ilk görevi yargısız dinlemek ve inanmak. İkinci adımda, kişinin ihtiyaç duyduğu destek kanallarını birlikte bulmak (psikososyal destek, hukuki bilgi, güvenli barınma vb.). Tıbbi/hukuki kararların kişiye ait olduğu unutulmamalı; “şunu yapmalısın” diye dayatmak yerine gerekli durumlarda yalnızca seçenek sunmak değerlendirilebilir. Yorum kültüründe mağdur suçlamaya ve kimlik ifşasına yer yoktur. Pratik destek — dijital ifşaları okurken ne yapabiliriz?

• Yorum/DM tutumu

  • DM Yorumu: “Merhaba, sadece dayanışma için yazıyorum. Seni duyuyorum, yanındayım ve destekliyorum.”

  • Genele açık yorum: “Paylaşımın için teşekkürler; yaşadıklarını duyuyor, seni destekliyorum. Güvende olmanı dilerim. Dayanışmayla...”

  • Önemli: Ayrıntı isteme; “Neden şimdi?”, “kanıt var mı?” gibi sorgulayıcı ifadelerden kaçın.

• Yeniden paylaşım kuralları

  • Paylaşanın “lütfen paylaşın/paylaşmayın” notlarına uy.

  • Kişisel veriyi koru: İsim, fotoğraf, konum, kurum/okul gibi rızasız kimlikleyici bilgileri yayma; ekran görüntülerini dolaşıma sokma.

  • Paylaşacaksan içerik uyarısı ekle; yorumları sınırlandırmayı düşün.

• Güvenlik ve hukuki hassasiyet

  • Faili etiketleme, hedef gösterme ve “kesin böyledir” gibi hüküm cümlelerinden kaçın.

  • “Rızasız kişisel veri ifşası (doxxing)” görürsen bildir; asla teşvik etme.

• Raporlama ve temizleme

  • Nefret söylemi/taciz içeren gönderi ve yorumları raporla ve engelle; tartışmayı alevlendirme.

  • Yönetici/moderatörsen: yorum politikasını görünür kıl, mağdur suçlayan içerikleri kaldır, içerik uyarısı ekle.

• Kaynak ve yönlendirme (dayatmadan)

  • Tek bir mesajla güvenilir hat ve kurumlara link ver: ALO 183, KADES, baroların kadın hakları merkezleri, yerel kadın danışma merkezleri, güvenilir STK’lar.

  • “İstersen bakabileceğin seçenekler bunlar” dilini kullan; karar kişinin.

• Eşlik ve kayıt konusunda hassasiyet

  • Rızası varsa, zararlı içerikleri raporlamaya/engellemeye eşlik et; gerekiyorsa ekran görüntülerini delil olarak saklamasına destek ol.

• Kendi sınırın ve bakımın

  • İkincil travmatizasyon, dolaylı etkilenme, tetiklenme yaşıyorsan; uyku bozulması, aşırı öfke/çaresizlik hisleri vb deneyimlerin olmaya başladıysa, ekrana ara ver, güvenilir biriyle konuş; gerekirse profesyonel destek al.

4) Travma‑duyarlı iletişim için kısa bir rehber

Dünya Sağlık Örgütü’nün LIVES yaklaşımı, güvenli yanıt vermek için pratik bir çerçeve sunar: Listen (Dinle), Inquire (İhtiyaçları Sor), Validate (Onayla), Enhance Safety (Güvenliği Artır), Support (Destekle). Basitçe: dinle – sor – onayla – güvenliği düşün – destekle. Bu hatırlatıcı, hem bireyler hem profesyoneller, hem de medya için yol göstericidir.

Bu çerçeve, Psikolojik İlk Yardım (PİY) yaklaşımıyla da büyük ölçüde örtüşür. PİY, ilk temasta güvenliği ve sakinleşmeyi önceleyen; yargısız dinleme, kişinin ihtiyaç ve önceliklerini birlikte netleştirme, seçenekleri (psikososyal/hukuki destek vb.) şeffaf biçimde sunma, öz-etkililiği ve sosyal desteği güçlendirme ile gerektiğinde ilgili hizmetlere yönlendirmeye odaklanan pratik bir yaklaşımdır. Tanı koyma ya da terapi yapma iddiası taşımaz; kişinin güvende, bilgilenmiş ve bağlantıda kalmasını hedefler.

5) Medya ve kurum etiği: Ne yapmalı?

• Anonimlik ve onam: Kimlik bilgileri ve görseller açık onam olmadan paylaşılmamalı; başlıklarda sansasyon ve “tık tuzağı” dilinden kaçınılmalı.

• Tetikleyici içerik uyarısı: Okur ve tanıkların ikincil travmatizasyonunu azaltmak için uygun içerik uyarıları kullanılmalı.

• Uzmanlık ve yönlendirme: Haber/duyuru sonlarında psikososyal ve hukuki başvuru yollarına yönlendirme eklenmeli.

• Kurumsal prosedür: Bağımsız soruşturma, misilleme yasağı, mağdur‑odaklı süreç tasarımı ve iletişim şeffaflığı şarttır.

6) Sonuç

Konuşmak, bireysel bir ifade olmanın ötesinde dayanışma ve toplumsal sorumluluk çağrısıdır. Tanıklığın güvenlik, etik ve bakım ekseninde planlanması; okur, medya ve kurumların sorumlu tutum alması iyileşmeye katkı sağlar.

Destek ve Başvuru Kanalları

• Acil: 112

• Polis/Jandarma: 155 / 156

• KADES (Emniyet Genel Müdürlüğü Kadın Acil Yardım İhbar Uygulaması): Acil durumlarda hızlı çağrı için resmi uygulama.

• ALO 183 Sosyal Destek Hattı (Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı): 7/24, ücretsiz.

• Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı Danışma Hattı: (0212) 292 52 31–32 (Hafta içi mesai saatlerinde).

Not: Yerel belediye kadın danışma merkezleri ve baroların kadın hakları merkezleri de yönlendirme sağlayabilir.

Kaynakça

American Psychiatric Association. (t.y.). Media guidelines for reporting on sexual violence.

Clery Center. (t.y.). Tips for supporting a survivor of sexual assault.

Collaton, J. (2022). Understanding discussions of sexual assault in young women’s online communities. PLOS ONE, 17(12), e0278063.

Demircioğlu, M., Şeker, Z., & Aker, A. T. (2019). Psikolojik ilk yardım: Amaçları, uygulanışı, hassas gruplar ve uyulması gereken etik kurallar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(3), 351-362.

Freyd, J. J., & Smith, C. P. (2014). Institutional betrayal. American Psychologist, 69(6), 575–587.

National Sexual Violence Resource Center (NSVRC). (t.y.). Additional resources for reporters and advocates working with media.

RAINN. (2025). How to TALK with survivors of sexual violence.

World Health Organization. (2021). Caring for women subjected to violence: A WHO curriculum (LIVES approach).