Bilişsel Davranışçı Terapi Nedir, Hangi Durumlarda Etkilidir?

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), psikoterapi alanında en çok araştırılmış ve kanıta dayalı etkinliği defalarca gösterilmiş yaklaşımlardan biridir. 1960’larda Aaron T. Beck’in depresyon üzerine çalışmalarıyla temelleri atılan BDT, düşünceler, duygular ve davranışlar arasındaki karşılıklı ilişkiye odaklanır. Temel varsayım, yaşadığımız duygusal zorlukların büyük ölçüde olayları nasıl yorumladığımızla şekillendiğidir (Beck, 2011).

BDT’nin Temel İlkeleri

BDT, yapılandırılmış, hedef odaklı ve süresi genellikle sınırlı olan bir terapi yaklaşımıdır. Temel ilkeler şunlardır:

• Düşünce-duygu-davranış bağlantısı: Olumsuz düşünceler, olumsuz duyguları ve uyumsuz davranışları besler.

• Danışan-terapist işbirliği: Terapi süreci aktif bir işbirliğine dayanır.

• Şimdi ve burada odaklılık: Geçmiş deneyimler dikkate alınsa da odak, güncel sorunların çözümündedir.

• Bilişsel yeniden yapılandırma: Olumsuz düşünce kalıplarının fark edilmesi ve daha işlevsel düşüncelerle değiştirilmesi.

• Davranışsal müdahaleler: Maruz bırakma, davranış denemeleri ve beceri geliştirme çalışmaları.

Hangi Durumlarda Etkilidir?

Meta-analizler ve geniş ölçekli araştırmalar, BDT’nin çok sayıda ruhsal durumda etkin olduğunu göstermektedir (Hofmann et al., 2012; Cuijpers et al., 2016). Etkili olduğu başlıca alanlar:

1. Depresyon – BDT, hem hafif hem de orta şiddette depresyonda etkinliği kanıtlanmış ilk sıra tedavilerden biridir.

2. Anksiyete bozuklukları – Panik bozukluk, sosyal anksiyete, yaygın anksiyete bozukluğu ve fobilerde yüksek başarı sağlar.

3. Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) – Özellikle bilişsel işlemleme terapisi (CPT) ve uzun süreli maruz bırakma (PE) protokolleri etkilidir.

4. Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) – Maruz bırakma ve tepki önleme teknikleri ile etkin sonuçlar elde edilir.

5. Yeme bozuklukları – Özellikle bulimia nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğunda bilişsel-davranışçı protokoller önerilir.

6. Uyku bozuklukları – Uykusuzluk için bilişsel davranışçı terapi (CBT-I) altın standart tedavi olarak kabul edilmektedir.

   
   

BDT Süreci Nasıl İlerler?

BDT, genellikle 6–20 seans arasında süren, yapılandırılmış bir süreçtir. Her seansın belirli bir gündemi vardır:

• Önceki haftanın değerlendirilmesi

• O günün konu başlığı

• Ev ödevlerinin gözden geçirilmesi

• Yeni becerilerin öğrenilmesi ve uygulama planıSeanslar dışında, danışanlar öğrendiklerini günlük hayata taşımaları için ev ödevleri yapar.

  
  

Etkinlik Kanıtları

• Depresyon: Cuijpers ve ark. (2013) meta-analizi, BDT’nin depresyon tedavisinde ilaç tedavisine yakın etkiye sahip olduğunu, hatta nüksü önlemede daha avantajlı olabileceğini göstermiştir.

• Anksiyete bozuklukları: Hofmann ve ark. (2012), 269 çalışmanın meta-analizinde BDT’nin anksiyete tedavisinde yüksek etki büyüklüğü gösterdiğini bildirmiştir.

• TSSB: Watts ve ark. (2013) çalışması, BDT protokollerinin TSSB semptomlarını anlamlı derecede azalttığını ortaya koymuştur.

  
  

BDT’nin Güçlü Yanları ve Sınırlılıkları

Güçlü yanlar:

• Kısa sürede sonuç alma potansiyeli.

• Yapılandırılmış ve ölçülebilir ilerleme.

• Kişiye problem çözme becerisi kazandırması.

Sınırlılıklar:

• Herkes için uygun olmayabilir; bazı kişiler daha derinlemesine, uzun süreli çalışmalardan fayda görebilir.

• Yoğun ev ödevleri, bazı danışanlar için zorlayıcı olabilir.

Sonuç

BDT, geniş bir yelpazede etkili olan, bilimsel olarak güçlü temellere dayanan bir terapi yaklaşımıdır. Yapılandırılmış yapısı, danışanı sürecin aktif bir parçası haline getirmesi ve ölçülebilir sonuçlar sunması ile psikoterapi alanında önemli bir yer tutar.

Kaynakça

• Beck, J. S. (2011). Cognitive Behavior Therapy: Basics and Beyond (2nd ed.). New York: Guilford Press.

• Cuijpers, P., Berking, M., Andersson, G., Quigley, L., Kleiboer, A., & Dobson, K. S. (2013). A meta-analysis of cognitive-behavioural therapy for adult depression, alone and in comparison with other treatments. Canadian Journal of Psychiatry, 58(7), 376–385.

• Cuijpers, P., Karyotaki, E., Weitz, E., Andersson, G., Hollon, S. D., van Straten, A. (2016). The effects of psychotherapies for major depression in adults on remission, recovery and improvement: A meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 202, 511–516.

• Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427–440.

• Watts, B. V., Schnurr, P. P., Mayo, L., Young-Xu, Y., Weeks, W. B., & Friedman, M. J. (2013). Meta-analysis of the efficacy of treatments for posttraumatic stress disorder. Journal of Clinical Psychiatry, 74(6), e541–e550.